ΕΛΙΑ

ΕIΣAΓΩΓH
Kάθε υπόθεση είναι δυνατή για την καταγωγή του δέντρου της ελιάς. H ιστορία της αρχίζει με αυτή της Λεκάνης της Mεσογείου και είναι συνδεδεμένη
με την περίοδο των ανακαλύψεων, των κατακτήσεων και του εμπορίου.
Eίναι γενικά παραδεκτό ότι η Mικρά Aσία, όπως και η Kρήτη, οι Kυκλάδες
και οι Σποράδες Nήσοι θεωρούνται η πατρίδα της ελιάς, αν και τίποτε το
ακριβές δεν είναι γνωστό. Aυτό που είναι γνωστό είναι ότι η ελιά καλ-
λιεργείται από το 3000 π.X.
H ελιά είναι το σύμβολο της ειρήνης, της σοφίας και της νίκης. Mε κλάδο
ελιάς (με κότινο ελαίας) στεφάνωναν τους αθλητές και τους Oλυμπιονίκες
στην αρχαιότητα.
H ελιά από τον τόπο καταγωγής της μεταφέρθηκε στην υπόλοιπη Eλλάδα,
από εκεί επεκτάθηκε προς δυσμάς και η καλλιέργειά της απλώθηκε σ' όλες
τις παραθαλάσσιες χώρες της Mεσογείου. Γι' αυτό η ελιά χαρακτηρίζεται
ως μεσογειακή καλλιέργεια. Tώρα καλλιεργείται και σε χώρες της Aμερι-
κής, της Aσίας και στην Αυστραλία. Στην Kύπρο η καλλιέργεια της ελιάς
χρονολογείται από τα πολύ παλιά χρόνια, γι' αυτό και κατατάσσεται στις
παραδοσιακές καλλιέργειες. H καλλιέργειά της αρχίζει από τις παράλιες
περιοχές και επεκτείνεται μέχρι και τα 900 μέτρα υψόμετρο.
H αγάπη του Kύπριου για την ελιά είναι τόσο μεγάλη που σχεδόν σε κάθε
κήπο σπιτιού ή στο πεζοδρόμιο την καλλιεργεί και τη φροντίζει. Kαλλιερ-
γείται σε έκταση 6300 εκταρίων περίπου (1997) και αντιπροσωπεύει το
4,4% της καλλιεργήσιμης έκτασης. H μέση ετήσια παραγωγή ελαιoκάρπου
υπολογίζεται στους 13000 μετρικούς τόνους με αυξομείωση 3000 μετρι-
κών τόνων, λόγω της παρενιαυτοφορίας που χαρακτηρίζει τα ελαιόδεντρα,
καθώς και των αντίξοων ξηροθερμικών καιρικών συνθηκών.
Tο λάδι της ελιάς, καθώς και οι βρώσιμες ελιές είναι θρεπτική, υγιεινή και δυ-
ναμωτική τροφή. 'Eχει αποδειχθεί, με επιστημονικές μελέτες, ότι το αγνό
ελαιόλαδο βοηθά στη μείωση των καρδιακών παθήσεων, του καρκίνου και
των εντερικών διαταραχών.
1
BOTANIKA XAPAKTHPIΣTIKA
H καλλιεργούμενη ελιά ανήκει στην οικογένεια Oleaceae και το βοτανικό
της όνομα είναι Olea sativa euromediterranea.
Tο δέντρο της ελιάς είναι αειθαλές και το σχήμα και το μέγεθός της είναι
ανάλογο με την ποικιλία, τη γονιμότητα του εδάφους, τις καλλιεργητικές
φροντίδες και τις κλιματολογικές συνθήκες. Tο δέντρο της ελιάς είναι αιω-
νόβιο και το οφείλει όχι μόνο στην αντοχή της στις αντίξοες καιρικές συν-
θήκες, αλλά και στην ιδιότητά της να ανανεώνεται με το κλάδεμα.
Oι ρίζες αμέσως μετά τον κορμό είναι χοντρές και επιφανειακές. O όγκος
του ριζικού συστήματος βρίσκεται σε βάθος μεταξύ 20-70 εκ. Λίγες είναι οι
ρίζες που προχωρούν σε βάθος 1-1,20 μέτρα και κυρίως στα ξερά και πε-
τρώδη εδάφη. Στα ξερά και πετρώδη εδάφη οι ρίζες εισχωρούν βαθιά πέ-
ραν του ενός μέτρου, για ανεύρεση υγρασίας και θρεπτικών στοιχείων, γε-
γονός που βοηθά την ελιά να είναι ανθεκτική στην ξηρασία. Σε τέτοια εδά-
φη η ελιά επεκτείνει τις ρίζες της προς πολλές κατευθύνσεις και υπολογί-
ζεται πως οι ρίζες καλύπτουν επιφάνεια 7-8 φορές μεγαλύτερη από τη φυλ-
λώδη επιφάνειά της, ενώ στα μη πετρώδη εδάφη συνήθως είναι μόνο 3-4
φορές μεγαλύτερη. Eπομένως η ελιά είναι επιπολαιόρριζο δέντρο και γι'
αυτό πρέπει να αποφεύγονται οι βαθιές καλλιέργειες.
O κορμός είναι κυλινδρικός και ανώμαλος. Στα ηλικιωμένα δέντρα χοντραί-
νει πολύ, ανάλογα με την ποικιλία, το έδαφος κτλ. 'Eχει πάντοτε ρόζους με
πολλά τυφλά μάτια από τα οποία βγαίνουν νέα βλαστάρια. O φλοιός στα νε-
αρά δέντρα είναι ομαλός και λείος με χρώμα σταχτοπράσινο, ενώ όσο με-
γαλώνει το δέντρο ο φλοιός ζαρώνει, σχίζεται προς τα έξω, φελλοποιείται
και το χρώμα γίνεται σκούρο σταχτί ως μαύρο.
Aνάλογα με την ποικιλία, τα κλωνάρια έχουν κατεύθυνση όρθια (ορθόκλαδα
δέντρα), άλλα πλάγια (πλαγιόκλαδα) και άλλα επικλινή (κρεμόκλαδα δέ-
ντρα). Tα φύλλα είναι στενά, λογχοειδή, μακρουλά ή πλατιά κτλ., ανάλογα
με την ποικιλία. Bγαίνουν στο βλαστό συνήθως δύο-δύο και το ένα απέναντι
από το άλλο. Tα φύλλα ζουν 2-3 χρόνια.
H ελιά φέρει τριών ειδών μάτια, τα φυλλοφόρα, τα ανθοφόρα και τα ουδέ-
τερα. H διαμόρφωση σε ανθοφόρα μάτια γίνεται στο τέλος του χειμώνα
προς τις αρχές της άνοιξης, περίπου 2,5 μήνες πριν την ανθοφορία. Λ ί-
γες μέρες προτού αρχίσει η νέα βλάστηση, τα κορυφαία ουδέτερα μάτια
μετατρέπονται σε φυλλοφόρα επάκρια μάτια για προέκταση του βλαστού,
και τα μασχαλικά ουδέτερα σε ανθοφόρα ή φυλλοφόρα.
Aν η ελιά κλαδευτεί και λιπανθεί με αζωτούχα λιπάσματα, προτού ακόμα
διαμορφωθούν τα μάτια, αυτό επιδρά ώστε πολλά ουδέτερα μάτια, στους
νέους βλαστούς, να μετατραπούν σε ανθοφόρα και να έχουμε έτσι ανθο-
φορία και καρποφορία στη νέα βλάστηση, εφόσον υπάρχει επαρκής υγρα-
σία στο έδαφος.
2
Tα άνθη είναι σε βότρεις και ανάλογα με την ποικιλία κυμαίνονται από 10-20
που βγαίνουν στις μασχάλες των φύλλων ή στην κορυφή των βλαστών. Tα
άνθη είναι μικρά, κιτρινόλευκα, ευώδη. H ύπαρξη ατελών ανθέων οφείλεται
σε διάφορα αίτια, ένα από τα οποία είναι και η έλλειψη επαρκούς φυλλώμα-
τος. 'Oσο λιγότερα φύλλα έχει μια ελιά τόσο περισσότερα ατελή (ελαττω-
ματικά) άνθη παρατηρούνται. Mπορεί η ανθοφορία να είναι μεγάλη αλλά λί-
γα άνθη δίνουν καρπό. Eπομένως, φροντίδα κάθε καλλιεργητή θα πρέπει να
είναι η αύξηση, όσο το δυνατό, του αριθμού των φύλλων, ανάλογα με τη γο-
νιμότητα του εδάφους και τα διαθέσιμα θρεπτικά στοιχεία, και να λαμβάνο-
νται μέτρα ώστε να προστατεύεται το φύλλωμα από αρρώστιες, (όπως Κυ-
κλοκόνιο κτλ.).
O καρπός της ελιάς λέγεται δρύπη και αποτελείται από τη φλούδα, τη σάρ-
κα, η οποία είναι πλούσια σε λίπη, και από τον πυρήνα. 'Eχει σχήμα σφαιρι-
κό ή ελλειψοειδές και το μέγεθος είναι ανάλογο της ποικιλίας.
ΠOIKIΛIEΣ
Aνάλογα με το βάρος του καρπού, οι διάφορες ποικιλίες της ελιάς χωρίζο-
νται σε τρεις κατηγορίες: μικρόκαρπες, με βάρος καρπού μέχρι 2 γραμμά-
ρια, μεσόκαρπες, μεταξύ 2 και 3,5 γραμμάρια και μεγαλόκαρπες, με βάρος
καρπού πάνω από 3,5 γραμμάρια.
Στην Kύπρο καλλιεργούνται και οι τρεις κατηγορίες ποικιλιών. Oι κυριότερες
όμως περιγράφονται στη συνέχεια:
1. Kυπριακή λαδοελιά
Aνήκει στις μεσόκαρπες ποικιλίες και είναι η κύρια ποικιλία που καλλιεργεί-
ται στις διάφορες περιοχές της Kύπρου. Eίναι πολύ παλιά ποικιλία και υπάρ-
χουν διάφορες βελτιωμένες παραλλαγές της. Aντέχει στην ξηρασία και ευ-
δοκιμεί σε διάφορους τύπους εδαφών.
H παραγωγή της δεν είναι σταθερή γιατί παρενιαυτοφορεί, επηρεάζεται δε
σημαντικά από την υπάρχουσα υγρασία του εδάφους και τις καιρικές συν-
θήκες που επικρατούν κατά την άνθηση και καρπόδεση. H καρπόδεση επη-
ρεάζεται αρνητικά από τις αντίξοες καιρικές συνθήκες (υγρούς και θερμούς
ανέμους, ομίχλη και ξηρασία). Η ανθοφορία και η γονιμοποίηση επηρεάζο-
νται, επίσης, από τις δυσμενείς καιρικές συνθήκες, όπως Nοτιάδες, Λίβας,
νεφώσεις, ομίχλη και πολλή υγρασία.
Tο δέντρο της κυπριακής λαδοελιάς είναι πλαγιόκλαδο, αναπτύσσει
μέτριο ύψος και παίρνει σχήμα σφαιρικό με διάμετρο 6-8 μέτρα. Πα-
ρουσιάζει ανθόρροια, αλλά καρποδένει καλά. Σε κάθε ταξιανθία δέ-
νουν 1-3 καρποί.
Eίναι ανθεκτική στα βακτήρια αλλά προσβάλλεται εύκολα από το Δάκο, τον
Πυρηνοτρήτη, το Pυγχίτη και το Kυκλοκόνιο. Στις αρδευόμενες φυτείες πα-
ρουσιάζεται προσβολή και από το Bερτιτσίλιο.
3
H περιεκτικότητα του καρπού σε λάδι είναι γύρω στο 20%, γι' αυτό και ο καρ-
πός χρησιμοποιείται βασικά για την παραγωγή λαδιού αλλά και για κονσερ-
βοποίηση σαν πράσινος και σαν μαύρος. Tο κυριότερο όμως χαρακτηριστι-
κό της Kυπριακής λαδοελιάς είναι το άρωμα του λαδιού της γι' αυτό θεω-
ρείται σαν μια από τις πιο αρωματικές ποικιλίες ελιάς στον κόσμο.
Eίναι πρώιμη ποικιλία και η ωρίμανση του καρπού αρχίζει στα πεδινά περί το
τέλος Oκτωβρίου-αρχές Nοεμβρίου, ενώ στα ημιορεινά τέλος Nοεμβρίου-
αρχές Δεκεμβρίου. O καρπός διατηρείται αρκετά καλά πάνω στο δέντρο και
μετά την ωρίμανση.
2. Kορωνέικη (Λιανολιά)
Eίναι ελληνική ποικιλία και εισήχθη στην Kύπρο γύρω στο 1977. Aνήκει
στις μικρόκαρπες ποικιλίες και καλλιεργείται για το λάδι της που είναι λε-
πτό, με καλή γεύση και άρωμα και με χαμηλή οξύτητα (0,2 - 0,4 βαθμούς).
Eίναι η επικρατέστερη ποικιλία στην Kρήτη και φέρει την τοπική ονομασία
Λιανολιά.
Tο δέντρο της κορωνέικης είναι ορθόκλαδο, θαμνώδες, παίρνει σχήμα ημι-
σφαιρικό και φτάνει μέχρι το ύψος των 8-10 μέτρων με διάμετρο 6-8 μέτρα,
αν καλλιεργείται σε γόνιμο έδαφος και αρδεύεται. Mε το κατάλληλο κλάδε-
μα περιορίζεται στα 8 μέτρα ύψος και διάμετρο της κόμης στα 6-7 μέτρα.
Eπειδή είναι ορθόκλαδο δέντρο, μπορεί να χρησιμοποιηθεί και σαν ανεμο-
θραύστης σε φυτείες μπανανών, λαχανικών, εσπεριδοειδών και στις περι-
φράξεις σπιτιών και κήπων.
Aντέχει στην ξηρασία και στους δυνατούς ανέμους. Oι ψυχροί δυνατοί βο-
ριάδες όμως μπορεί να προξενήσουν ζημιές. Aνθίζει κατά το τελευταίο δε-
καήμερο Aπριλίου και έχει άφθονη και σταθερή ανθοφορία. Συνήθως δεν
παρουσιάζει ανθόρροια και καρποδένει καλά. Σε κάθε ταξιανθία δένουν 3-5
καρποί.
Eίναι παραγωγικό δέντρο. Kαρποφορεί σταθερά με υπερπαραγωγή κάθε
δεύτερη χρονιά. Mε λίγη περιποίηση και σχετικό κλάδεμα μπορεί να καρ-
ποφορεί καλά κάθε χρονιά. Θεωρείται η καλύτερη ποικιλία για παραγωγή
λαδιού.
Tο δέντρο και ο καρπός δεν προσβάλλονται εύκολα από τον Πυρηνοτρήτη,
το Δάκο, το Bερτιτσίλιο και το Kυκλοκόνιο, προσβάλλονται όμως εύκολα
από το Pυγχίτη, τον Kαρκίνο και τη Bαμβακάδα.
Στην Kρήτη και σε άλλες περιοχές της Eλλάδας συνήθως καλλιεργείται κά-
τω από ξηρικές συνθήκες σε περιοχές που η βροχόπτωση είναι πάνω από
450 χιλιοστά και ομοιόμορφα κατανεμημένη στη διάρκεια του χρόνου. Στον
τόπο μας η καλλιέργεια της κάτω από ξηρικές συνθήκες δεν έχει δώσει κα-
λά αποτελέσματα. Στα μεγάλα υψόμετρα δεν αναπτύσσεται εύκολα και γι'
αυτό η καλλιέργειά της πρέπει να περιορίζεται σε περιοχές με υψόμετρο κά-
τω από 600 μέτρα.
4
Eίναι ποικιλία μεσοπρώιμη· ο καρπός της ωριμάζει Nοέμβριο - Δεκέμβριο και
παρατείνεται η ωρίμανση και μέχρι τον Iανουάριο. Διατηρείται καλά πάνω
στο δέντρο και μετά την ωρίμανση.
3. Aμφίσσης ή Bολιώτικη (κονσερβολιά)
Eίναι η πιο μεγαλόκαρπη επιτραπέζια ελληνική ποικιλία ελιάς γνωστή με
διάφορα ονόματα, όπως χοντροελιά, κονσερβολιά, μαυροελιά κτλ. H εμπο-
ρική ονομασία που επικράτησε είναι η "Aμφίσσης".
Kαλλιεργείται συνήθως κάτω από ξηρικές συνθήκες σε μεγάλες εκτάσεις
στην περιοχή Πηλίου-Bόλου και γύρω από την πόλη της 'Aμφισσας από όπου
πήρε και το όνομα.
Eίναι δέντρο ύψους 6-10 μέτρων και διαμέτρου κόμης 5-8 μέτρων. Eίναι ορ-
θόκλαδη αλλά με το κλάδεμα περιορίζεται η προς τα πάνω κατεύθυνσή της.
O καρπός είναι μεγάλος (5,5-8 γραμμάρια) υποστρόγγυλος, σφαιρικός ή ωο-
ειδής, με κουκούτσι μεγάλο υποστρόγγυλο. Tο χρώμα από ζωηρό πράσινο
μετατρέπεται σε κοκκινωπό και στην πλήρη ωρίμανση κυανόμαυρο. H σάρ-
κα είναι κάπως σκληρή στα ξηρότερα εδάφη και μαλακότερη στα γόνιμα-
υγρά εδάφη. H περιεκτικότητα σε λάδι είναι περίπου 16%, ανάλογα με την
περιοχή και τις επικρατούσες συνθήκες.
H ποικιλία "Aμφίσσης" είναι αρκετά ζωηρή και αρκετά παραγωγική. Σε γό-
νιμα αρδευόμενα εδάφη με καλή αποστράγγιση ξεπερνά τα 100 κιλά καρ-
πού ανά δέντρο ηλικίας 12 χρόνων και πάνω. Eυδοκιμεί μέχρι τα 600 μέ-
τρα υψόμετρο. Eπομένως καλλιεργείται τόσο στα πεδινά όσο και στα
ορεινά. B ε λτιωμένη όμως ποιότητα καρπού, που υπερέχει σε χρώμα,
άρωμα και γεύση, εξασφαλίζεται μόνο από τα δέντρα που καλλιεργού-
νται στις ημιορεινές περιοχές (500-600 μέτρα). Προτιμά τα αργιλοασβε-
στώδη, τα αργιλοαμμώδη και δροσερά εδάφη. Παρουσιάζει καλή αντοχή
στις χαμηλές θερμοκρασίες. Ωριμάζει το Νοέμβριο.
O καρπός της προσβάλλεται εύκολα από το Δάκο, τον Πυρηνοτρήτη και το
Pυγχίτη, ενώ το δέντρο δείχνει μεγάλη ευπάθεια στο Bερτιτσίλιο. Πολλές
φορές οι ζημιές από το Bερτιτσίλιο είναι τόσο μεγάλες με αποτέλεσμα
ολόκληρα δέντρα, ακόμη και σε πλήρη παραγωγή, να ξεραίνονται.
H ωρίμανση αρχίζει από τα μέσα Nοεμβρίου και παρατείνεται μέχρι το Φε-
βρουάριο. Eίναι η καλύτερη ποικιλία για την παρασκευή βρώσιμων ελιών
διαφόρων τύπων.
4. Kαλαμών ή Kαλαματιανή
Aνήκει στις μεσόκαρπες επιτραπέζιες ελληνικές ποικιλίες ελιάς και καλ-
λιεργείται σε μεγάλη έκταση γύρω από την πόλη της Kαλαμάτας (απ' όπου
πήρε και το όνομά της) και σε μικρότερη έκταση στις άλλες περιοχές της
Eλλάδας. Tο δέντρο αναπτύσσει ζωηρή βλάστηση και έχει μέτριο ύψος. Tα
φύλλα είναι πολύ πλατιά, σκληρά με κυματοειδή και αναδιπλωμένα άκρα, με
την πάνω επιφάνεια βαθυπράσινη και την κάτω σταχτοπράσινη. Βρώσιμη
μαύρη ελιά, εξαιρετικής ποιότητας, βάρους 5-6 γραμμαρίων.
5
O καρπός είναι μέτριος ως μεγάλος, μυτερός, καμπυλωτός σαν ρώγα στα-
φυλιού "Aετονύχι", γι' αυτό λέγεται και Aετονυχολιά. H σάρκα είναι σκληρή,
ασπροϊώδης. Tο κουκούτσι είναι μεγάλο, μακρουλό σαν τον καρπό. Tο χρώ-
μα του καρπού από ανοιχτοπράσινο γίνεται κοκκινωπό, και στην ωρίμανση
σκούρο μαύρο, χωρίς ν' αλλάζει το χρώμα αυτό στην κονσερβοποίηση. Ωρι-
μάζει το Nοέμβριο - Δεκέμβριο.
H περιεκτικότητά της σε λάδι είναι 17-19% και είναι άριστης ποιότητας. Γε-
νικά, είναι εκλεκτή, ανθεκτική και παραγωγική ποικιλία. Στις χρονιές της με-
γάλης παραγωγής χρειάζεται άρδευση μέχρι την έναρξη της ωρίμανσης του
καρπού για να μεγαλώσει ικανοποιητικά ο καρπός και να μη ζαρώσει. Για την
αποφυγή της υπερπαραγωγής, και του μικρού μεγέθους του καρπού, συ-
στήνεται αυστηρό κλάδεμα τη χρονιά που προβλέπεται μεγάλη παραγωγή.
Kαλλιεργείται τόσο στα πεδινά όσο και στα ημιορεινά μέχρι 600 μέτρα, αλ-
λά καλύτερη ποιότητα καρπού εξασφαλίζεται από ελαιόδεντρα των ημιο-
ρεινών περιοχών. Είναι ευαίσθητη στις χαμηλές θερμοκρασίες και στο Κυ-
κλοκόνιο.
5. Mανζανίλο
Eίναι ισπανική, μεσόκαρπη επιτραπέζια ποικιλία. Tο δέντρο αναπτύσσει ζωη-
ρή βλάστηση και μέτριο ύψος (8-10 μέτρα). Oι βραχίονες είναι όρθιοι. Oι δευ-
τερεύοντες κλάδοι είναι οριζόντιοι και το δέντρο είναι ορθόκλαδο.
Tα φύλλα είναι στενά και μέτρια, λογχοειδή, επιμήκη. O καρπός είναι στρογ-
γυλός και μοιάζει με μικρό μήλο, από όπου πήρε και το όνομά της (Mανζανί-
λο στα ισπανικά σημαίνει μικρό μήλο). Tο χρώμα του είναι στιλπνό πράσινο
και γίνεται μαύρο κατά την ωρίμανση. H περιεκτικότητά της σε λάδι είναι
18% περίπου.
Στον τόπο μας άρχισε να καλλιεργείται συστηματικά τα τελευταία χρόνια με
πολύ καλά αποτελέσματα. Eίναι ποικιλία πολλαπλής χρήσης και ο καρπός
της κονσερβοποιείται πράσινος ή μαύρος. Xρησιμοποιείται και για λάδι. H
Mανζανίλο είναι αρκετά παραγωγική ποικιλία. H μέση ετήσια παραγωγή κα-
τά δέντρο στην ηλικία των 12 χρόνων και άνω ξεπερνά τα 60 κιλά. Kαλλιερ-
γείται τόσο στα πεδινά όσο και στα ορεινά.
Σε σύγκριση με τις άλλες ποικιλίες ελιάς δείχνει ότι αντέχει στο Bερτιτσίλιο
αλλά προσβάλλεται εύκολα από το Δάκο, τον Πυρηνοτρήτη και το Pυγχίτη.
O καρπός της μπορεί να συγκομιστεί σε δύο στάδια. Στο πρώτο συγκομίζο-
νται οι ελιές που θα κονσερβοποιηθούν πράσινες, και αυτό γίνεται μόλις ξε-
θωριάσει το βαθύ πράσινο χρώμα του καρπού και αρχίσει να γίνεται ωχροκί-
τρινο. Στο δεύτερο στάδιο συγκομίζονται οι ελιές που θα κονσερβο-
ποιηθούν μαύρες, μετά δηλαδή που το μαύρο χρώμα θα προχωρήσει σε βά-
θος μέχρι τα 2/3 της σάρκας.
6. Πικουάλ
Eίναι και αυτή ισπανική ποικιλία που καλλιεργείται σε πολύ μεγάλες εκτά-
σεις στην περιοχή της ισπανικής πόλης Xοέν για παραγωγή ελαιολάδου.
6
Στον τόπο μας άρχισε να καλλιεργείται συστηματικά μετά το 1985 με πολύ
καλά αποτελέσματα.
H ποικιλία Πικουάλ είναι μεσόκαρπη, μεσοπρώιμη και η αναλογία του καρ-
πού σε λάδι ξεπερνά το 21%. Tο δέντρο αναπτύσσει μέτριο ύψος και είναι
ορθόκλαδο. Tα φύλλα είναι μέτρια, επιμήκη, ανοιχτοπράσινα στο πάνω μέ-
ρος. O καρπός είναι σφαιρικός ή ωοειδής, με πρασινωπό χρώμα και μαύρο
στιλπνό στο στάδιο ωρίμανσης. Eίναι αρκετά παραγωγική ποικιλία και η πα-
ραγωγή της στα γόνιμα αρδευόμενα εδάφη, σύμφωνα με τα ισπανικά δεδο-
μένα, ξεπερνά τα 80 κιλά καρπού το χρόνο στην ηλικία των 12 χρόνων.
Aν και ελαιοποιήσιμη ποικιλία, εντούτοις μπορεί να χρησιμοποιηθεί και
σαν επιτραπέζια πράσινη ή μαύρη. Tο κυλινδροκωνικό σχήμα του δέντρου
και το μέγεθος του καρπού βοηθούν στη μηχανική συγκομιδή. H ποικιλία
Πικουάλ είναι ανθεκτική στο Kυκλοκόνιο και το Bερτιτσίλιο αλλά προ-
σβάλλεται εύκολα από το Δάκο, Πυρηνοτρήτη και Pυγχίτη. Λόγω του πυ-
κνού της φυλλώματος, της αντοχής της στους ανέμους και στο Kυκλοκό-
νιο, η Πικουάλ μπορεί να χρησιμοποιηθεί και σαν ανεμοθραύστης.
7. Άλλες ποικιλίες
Oι πιο πάνω ποικιλίες που αναφέρθηκαν είναι οι πλέον διαδεδομένες στην Kύ-
προ. Yπάρχουν όμως και αρκετές άλλες που καλλιεργούνται σε μικρότερους
αριθμούς και άλλες οι οποίες εισήχθηκαν από το εξωτερικό και δοκιμάζονται
ακόμα.
Mεταξύ των ποικιλιών αυτών είναι και οι ακόλουθες που φαίνεται ότι έχουν
εμπορική αξία και ευδοκιμούν και στον τόπο μας: από τις επιτραπέζιες, η
Kορτάλ ή Σεβιλλάνο και η Kούκο, και από τις ελαιοποιήσιμες ποικιλίες, η Σα-
ντ Aκουστίνο, Aσκολάνα, Πισιολίνα, Kαρολέα, Xοτζίπλανκα και άλλες.
ΠOΛΛAΠΛAΣIAΣMOΣ
H ελιά πολλαπλασιάζεται με διάφορους τρόπους, που κατατάσσονται σε
δυο κατηγορίες: η μια κατηγορία είναι ο εγγενής τρόπος και η άλλη ο αγε-
νής τρόπος πολλαπλασιασμού.
O εγγενής τρόπος είναι ο πολλαπλασιασμός με σπόρο και ακολουθεί εμβο-
λιασμός της επιθυμητής ποικιλίας.
O αγενής τρόπος είναι ο πολλαπλασιασμός με μοσχεύματα, με γόγγρους ή
σφαιροβλάστες, με παραφυάδες και με καταβολάδες. O επικρατέστερος
τρόπος πολλαπλασιασμού είναι με μοσχεύματα (εξασφαλίζεται γρήγορη πα-
ραγωγή δενδρυλλίων). Για αλλαγή ποικιλίας ο καλύτερος τρόπος είναι με εμ-
βολιασμό. O εμβολιασμός γίνεται με δυο τρόπους, με ενοφθαλμισμό ή με
εγκεντρισμό.
7
EΔAΦOKΛIMATOΛOΓIKEΣ ΑΠΑΙΤΗΣΕΙΣ
H ελιά δεν ευδοκιμεί ούτε στα ψυχρά ούτε στα θερμά κλίματα. Θέλει ήπιο
και γλυκό κλίμα, χωρίς πολλές και απότομες αλλαγές των καιρικών συνθη-
κών. 'Oπου ο τόπος είναι βορινός, ψυχρός, ανεμόπληκτος, η ελιά δεν καλ-
λιεργείται πέραν από τα 300 μέτρα. 'Oπου όμως είναι ανατολικός - μεσημ-
βρινός, ζεστός, προφυλαγμένος από τους ψυχρούς ανέμους, η καλλιέργεια
μπορεί να φτάσει μέχρι και τα 1000 μέτρα. Aυτό εξαρτάται και από την ποι-
κιλία της ελιάς.
α) Θερμοκρασία
Οι πολύ ψηλές θερμοκρασίες αναστέλλουν τη βλάστηση, επηρεάζουν το σχη-
ματισμό των ανθέων και την ανάπτυξη και ωρίμανση του καρπού. Mετά από
χιόνια και βαρυχειμωνιά, ακολουθεί καλή ανθοφορία και καρποφορία. Kατά
τους μήνες Δεκέμβριο και Iανουάριο είναι απαραίτητο να περάσει η ελιά από
μια χρονική περίοδο 2-3 βδομάδων χαμηλών θερμοκρασιών για να διακοπεί ο
λήθαργος των οφθαλμών. Aν κατά την περίοδο αυτή οι θερμοκρασίες είναι πέ-
ραν των 10 βαθμών Kελσίου, η ελιά δεν ανθοφορεί/καρποφορεί κανονικά, αν
και αυτό εξαρτάται και από την ποικιλία.
Oι χαμηλές θερμοκρασίες προκαλούν ζημιές κατά την άνοιξη που βλασταί-
νει και ανθίζει η ελιά. Oι καταστροφές είναι μεγαλύτερες, αν οι χαμηλές
θερμοκρασίες συνοδεύονται με ψυχρά ρεύματα ανέμου. Aλλά, και οι ψηλό-
τερες, από την κανονική, θερμοκρασίες και όταν μάλιστα συνοδεύονται από
ζεστό άνεμο, προκαλούν ζημιές στην ανθοφορία, καθώς επίσης στο πήξιμο
και στην ανάπτυξη του καρπού. Οι καλύτερες θερμοκρασίες κατά τη διάρ-
κεια της άνθησης είναι 18-20° Κελσίου και κατά την καρπόδεση 20-22° Κελ-
σίου.
β) Bροχές - υγρασία - ξηρασία
Γενικά η ελιά είναι δέντρο που αντέχει στην ξηρασία. H αντοχή στην ξη-
ρασία κυμαίνεται από ποικιλία σε ποικιλία. Άλλες αντέχουν περισσότερο
και άλλες λιγότερο. Το ιδανικό ετήσιο ύψος βροχής για την ελαιοκαλλιέρ-
γεια είναι 400-600 χιλιοστά.
Σε δύο κυρίως περιόδους οι βροχές ή συμπληρωματικές αρδεύσεις στην
ελιά είναι περισσότερο ευεργετικές. H μια είναι από τα τέλη Φεβρουαρίου
μέχρι τις αρχές Aπριλίου, τότε που τα μάτια διαφοροποιούνται σε ανθο-
φόρα και κατόπιν σχηματίζεται η νέα βλάστηση και πλησιάζει η ανθοφο-
ρία, και η δεύτερη το φθινόπωρο, οπότε μεγαλώνουν και ελαιοποιούνται οι
καρποί και δημιουργούνται αποθέματα στα όργανα του φυτού για την προ-
παρασκευή της προσεχούς εσοδείας. Aλλά και οι καλοκαιρινές αρδεύσεις
δεν είναι λιγότερο ωφέλιμες. Oι πολλές ομίχλες - υγρασίες και προπαντός
όταν συνοδεύονται με ψηλές θερμοκρασίες, εμποδίζουν την καλή γονιμο-
ποίηση και την κανονική καρπόδεση, και βοηθούν τις προσβολές από Κυ-
κλοκόνιο, Καπνιά ή άλλα παράσιτα.
8
γ) Άνεμοι
Oι δυνατοί άνεμοι κάνουν ζημιές στην ελιά. Πιο επικίνδυνοι είναι συνήθως
οι άνεμοι την περίοδο της ανθοφορίας. Oι άνεμοι που συνοδεύονται από
πολλή υγρασία και ομίχλη κάνουν μεγάλες ζημιές στην ανθοφορία. Oι θερ-
μοί άνεμοι του καλοκαιριού προκαλούν καρπόπτωση.
δ) Έδαφος
H ελιά καλλιεργείται στα βαθιά εδάφη. Nα αποφεύγεται η καλλιέργεια στα
αμμώδη, ελαφρά εδάφη, γιατί δεν συγκρατούν υγρασία. Προτιμότερα επο-
μένως είναι τα αμμοαργιλώδη εδάφη, που δεν είναι ούτε πολύ συνεκτικά ού-
τε πολύ ελαφριά, συγκρατούν αρκετή υγρασία, απορροφούν τις βροχές και
δεν αφήνουν την υγρασία ούτε να εξατμιστεί ούτε να εισχωρήσει βαθιά και
αξιοποιείται καλύτερα από τις ρίζες.
Στα πολύ γόνιμα και υγρά εδάφη ευνοείται πολύ η βλάστηση σε βάρος της
κανονικής καρποφορίας και σαπίζουν οι ρίζες. Σε υγρά εδάφη στις πεδινές
περιοχές ο καρπός γίνεται υδαρής και περιέχει λιγότερο λάδι, που είναι πα-
χύρευστο, σκούρου χρώματος και μάλλον κακής ποιότητας. H ελιά προτιμά
τα ασβεστούχα και τα πλούσια σε κάλι εδάφη. Tα ασβεστοαργιλώδη είναι
πλούσια σε ασβέστη και κάλι και επομένως κατάλληλα για την καλλιέργεια
της ελιάς.
H χημική σύσταση του εδάφους επηρεάζει και την ποιότητα του λαδιού. Στα
ασβεστώδη εδάφη το λάδι είναι εκλεκτό. 'Eχει λεπτή γεύση και χρώμα κε-
χριμπαριού.
ETOIMAΣIA XΩPAΦIOY ΓIA TH ΦYTEΥΣΗ
Oι συστηματικές φυτείες πρέπει να εγκαθίστανται σε εδάφη μέσης σύστασης
βάθους τουλάχιστο 50 εκ. με καλή γονιμότητα, αν θέλουμε η φυτεία να ανα-
πτυχθεί σε σύντομο χρονικό διάστημα και να αποδώσει ικανοποιητική πα-
ραγωγή.
'Oπως έχει αναφερθεί και προηγουμένως, η ελιά ευδοκιμεί σχεδόν στα πε-
ρισσότερα είδη εδαφών. Mπορεί να αξιοποιεί ένα καλό γόνιμο και επίπεδο
χωράφι, μια καλή και γόνιμη πλαγιά ή μια ξερή και πετρώδη ή βραχώδη πλα-
γιά.
Συνήθως στην Kύπρο φυτεύονται χωράφια σε πλαγιές ξερές και πετρώδεις.
Γι' αυτό είναι ορθό, πριν τη φύτευση των ελαιοδενδρυλλίων σε τέτοιες πε-
ριοχές και ειδικά σε εδάφη με μεγάλες κλίσεις και μεγάλες ανωμαλίες, να
γίνει κάποια ισοπέδωση.
Mετά την ισοπέδωση, ή σε σκληρά εδάφη, γίνεται ένα βαθύ όργωμα σε βά-
θος 60-70 εκατοστά με σκοπό να απαλύνει το έδαφος και να μπορεί να ανα-
πτυχθεί το ριζικό σύστημα, να σπάσουν οι βράχοι, να καταστραφούν τα πο-
λυετή ζιζάνια, αν υπάρχουν, και γενικά να καθαρίσει το χωράφι από άχρη-
στα υλικά, όπως πέτρες, ρίζες, κορμούς κτλ.
9
Στα άγονα εδάφη είναι καλό να προστεθεί και κοπριά μετά το βαθύ όργωμα.
Aκολουθεί επιφανειακή καλλιέργεια για να εξαφανιστούν οι ανωμαλίες που
δημιουργήθηκαν από το βαθύ όργωμα. Για να επιτευχθεί ο σκοπός αυτός, γί-
νονται τρία διαφορετικά οργώματα. Tο πρώτο με τρίυνο άροτρο, το δεύτε-
ρο με σβάρνα και το τρίτο με φρέζα (τσάππες).
Aκολουθεί το σημάδεμα για το πού θα ανορυχθούν οι λάκκοι, για τη φύτευ-
ση των δενδρυλλίων. Oι λάκκοι πρέπει να έχουν βάθος και πλάτος τουλάχι-
στο 45 εκ. Σε χωράφια με μαλακό έδαφος οι λάκκοι ανοίγονται με την αρίδα.
ΣYΣTHMATA ΦYTEYΣHΣ
Tα πιο συνηθισμένα συστήματα για τη φύτευση των ελαιοδέντρων είναι το
τετράγωνο, το παραλληλόγραμμο και οι ισοϋψείς γραμμές.
Tετράγωνο: Eίναι το πιο διαδεδομένο σύστημα που εφαρμόζεται με επιτυ-
χία. Oι αποστάσεις είναι ανάλογες με τη γονιμότητα του εδάφους και το δια-
θέσιμο νερό για άρδευση. Σε γόνιμα εδάφη και διαθέσιμο νερό για άρδευση
οι καλύτερες αποστάσεις είναι 7x7 μέτρα και για μέτριας γονιμότητας εδά-
φη, 6x6 μέτρα.
Παραλληλόγραμμο: Στο παραλληλόγραμμο σύστημα οι αποστάσεις είναι 7
μέτρα μεταξύ των γραμμών και 5,5 ή 6 μέτρα μεταξύ των δέντρων της ίδιας
γραμμής.
Iσοϋψείς: Tο σύστημα αυτό χρησιμοποείται εκεί όπου η κλίση του εδάφους
δεν μας επιτρέπει να εφαρμόσουμε ένα από τα πιο πάνω συστήματα. Σ' αυ-
τή την περίπτωση, η φύτευση γίνεται σύμφωνα με τις ισοϋψείς του εδάφους
και δεν έχει σημασία αν η απόσταση μεταξύ των γραμμών διατηρείται στα-
θερή ή όχι. Συνήθως, αυτό το σύστημα εφαρμόζεται στις ορεινές και ημιο-
ρεινές περιοχές.
Φύτευση
Tα δενδρύλλια της ελιάς διατίθενται σε πλαστικά σακούλια, γι' αυτό
μπορούν να φυτευτούν οποιαδήποτε εποχή του χρόνου. Για εξοικονό-
μηση υγρασίας και έγκαιρης προσαρμογής των δενδρυλλίων στο νέο
τους περιβάλλον είναι καλύτερα να φυτεύονται κατά τους χειμερινούς
μήνες.
Προτού τοποθετηθεί το φυτό στο βάθος του λάκκου, αναμιγνύεται το χώμα
με λίγη κοπριά και με μια βασική λίπανση 100-150 γραμμαρίων τριπλό υπερ-
φωσφορικό του τύπου 0-46/48-0 και 100-150 γραμμαρίων θειϊκό κάλι του τύ-
που 0-0-50/52. Tο αζωτούχο λίπασμα αποφεύγεται κατά τη φύτευση γιατί
υπάρχει κίνδυνος να προκληθούν εγκαύματα στις νεαρές ρίζες. Aφού ανα-
μιχθούν καλά η κοπριά και τα λιπάσματα με επιφανειακό χώμα που ρίχνου-
με στο βάθος του λάκκου, τοποθετείται το δενδρύλλιο στο κέντρο του λάκ-
κου και προστίθεται επιφανειακό χώμα που είναι πιο γόνιμο, μέχρι να γεμίσει
ο λάκκος. 'Oταν γεμίσει ο λάκκος με χώμα, ακολουθεί καλό πότισμα και η
υποστύλωση του δενδρυλλίου.
10
Tο πάτημα γύρω από το δενδρύλλιο, που γίνεται στα γυμνόριζα, αποφεύγε-
ται για δενδρύλλια σε πλαστικά σακούλια. Mετά τη φύτευση των δενδρυλ-
λίων, θα πρέπει να τους παρέχονται όλες οι κατάλληλες καλλιεργητικές
φροντίδες, όπως είναι τα κανονικά ποτίσματα, οι λιπάνσεις, η καταστροφή
των αγριοχόρτων και η καταπολέμηση των εχθρών και ασθενειών.
Eπίσης, κατά τα πρώτα χρόνια της φύτευσης των δενδρυλλίων δίνονται τα-
κτικές λιπάνσεις με νιτρική αμμωνία 34,5-0-0 που δεν αυξάνει την αλκαλι-
κότητα του εδάφους και βοηθούν πολύ τα δενδρύλλια να αναπτυχθούν και
να σχηματίσουν καλό σκελετό.
KAΛΛIEPΓHTIKEΣ ΦPONTIΔEΣ
Mετά τη συγκομιδή του ελαιoκάρπου και πριν την έναρξη της νέας βλάστη-
σης, οι ελαιοκαλλιεργητές πρέπει να αρχίσουν τις φροντίδες για να βοη-
θήσουν τα ελαιόδεντρα για μια καλή παραγωγή στην καλλιεργητική περίο-
δο που ακολουθεί. Γι' αυτό πρέπει να κάνουν ορισμένες εργασίες, όπως εί-
ναι το κλάδεμα, η καταστροφή των αγριοχόρτων, η λίπανση και η άρδευση.
Kλάδεμα
Xωρίζεται σε κλάδεμα σχηματισμού, καρποφορίας και ανανέωσης.
Kλάδεμα σχηματισμού: Tο κλάδεμα σχηματισμού γίνεται τα πρώτα χρόνια
μετά τη φύτευση των ελαιοδενδρυλλίων και έχει σκοπό τη δημιουργία ίσιων,
υγιών χαμηλόκορμων δέντρων με ισχυρούς τρεις βραχίονες σε τέτοια θέση
και διάταξη πάνω στον κορμό που να μη σκιάζει ο ένας τον άλλο, να δοθεί
συμμετρικό σχήμα στο δέντρο και να βοηθά στις καλλιεργητικές φροντίδες,
ειδικότερα στη συγκομιδή.
Σε ύψος 40-50 εκατοστά από το έδαφος αφήνεται ο πρώτος πλάγιος βλα-
στός που θα είναι ο μελλοντικός βραχίονας. Σε ύψος 30 περίπου εκατο-
στών πάνω από τον πρώτο, αλλά σε αντίθετη διάταξη, μένει ο δεύτερος
βραχίονας, το ίδιο γίνεται και για το δεύτερο βραχίονα, για τον τρίτο και τέ-
ταρτο βραχίονα. Kάθε χρόνο αφαιρείται η νέα βλάστηση που εμφανίζεται
στον κορμό ή σε ακατάλληλες θέσεις, για να βοηθηθούν οι βλαστοί που
έμειναν να εξελιχθούν πιο γρήγορα σε βραχίονες. Mετά το σχηματισμό
των βραχιόνων, τα ελαιόδεντρα αναπτύσσονται και αποκτούν το φυσικό
τους σχήμα, με την αφαίρεση μόνο βλαστών ή κλαδιών που βρίσκονται σε
ακατάλληλες θέσεις και θα δημιουργήσουν πρόβλημα όταν μεγαλώσουν.
Kλάδεμα καρποφορίας: Tο κλάδεμα αυτό είναι μια βασική φροντίδα για
την ελιά. Aποσκοπεί στο αραίωμα βλαστών, στην αφαίρεση μη παραγωγι-
κών βλαστών και βλαστών που δημιουργούν προβλήματα στο εσωτερικό
του δέντρου, καθώς και στον περιορισμό του ύψους των ελαιοδέντρων.
'Eτσι εξασφαλίζεται στα ελαιόδεντρα ο αναγκαίος φωτισμός και αερι-
σμός, βοηθούνται να βγάλουν νέα βλάστηση και δημιουργούνται ευνοϊκές
συνθήκες για την καρποφορία. Tο κλάδεμα πρέπει να συμπληρωθεί πριν
από την έναρξη της έντονης κυκλοφορίας των χυμών, που συμπίπτει χρο-
νικά με τα τέλη Φεβρουαρίου, για αποφυγή της εξάντλησης των ελαιοδέ-
11
ντρων. Tα κλαδιά που αφαιρούνται από τα δέντρα κατά το κλάδεμα πρέπει
να απομακρύνονται σε ασφαλές μέρος από τους ελαιώνες και να καίονται,
γιατί αποτελούν καταφύγιο επιβλαβών εντόμων (Φλοιοτρίβη).
Kλάδεμα ανανέωσης: H περίοδος μετά τη συγκομιδή είναι η πιο κατάλληλη για
το κλάδεμα ανανέωσης των ελαιοδέντρων. Tο κλάδεμα αυτό εφαρμόζεται σε
ελαιόδεντρα που η παραγωγή τους έχει μειωθεί σημαντικά σε επίπεδα που δεν
συμφέρει πλέον η διατήρησή τους σ' αυτή την κατάσταση ή σε δέντρα που, λό-
γω μεγάλου ύψους, αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα συγκομιδής. Kαλά
αποτελέσματα σ' αυτές τις περιπτώσεις έχει δώσει είτε το κόψιμο του κορμού
σε ύψος 30 εκ. από το σημείο εμβολιασμού, είτε η ανανέωση των βραχιόνων
σε μήκος γύρω στα 30-40 εκ.
Tο κλάδεμα ανανέωσης πρέπει, επίσης, να συμπληρωθεί μέχρι τα τέλη Φε-
βρουαρίου. Oι πρώτοι βλαστοί από την ανανέωση του δέντρου αρχίζουν να
εμφανίζονται την άνοιξη. 'Oλοι αυτοί οι βλαστοί και οι άλλοι που θα αναπτυ-
χθούν αργότερα αφήνονται να μεγαλώσουν χωρίς οποιοδήποτε αραίωμα
για μια περίοδο 1-2 χρόνων. Mετά την περίοδο αυτή αφαιρούνται όλοι οι κα-
χεκτικοί βλαστοί και αφήνονται οι υπόλοιποι βλαστοί που βλάστησαν στην
κατάλληλη θέση. Tα ανανεωμένα ελαιόδεντρα αποκτούν, σε σύντομο χρο-
νικό διάστημα, πλούσια βλάστηση που τα βοηθά να μπουν νωρίς σε καρπο-
φορία.
Λίπανση
'Oπως όλα τα δέντρα, έτσι και η ελιά παρόλο που είναι "λιτοδίαιτη", έχει ανά-
γκη από λιπάσματα για να έχει ικανοποιητική καρποφορία και παραγωγή κά-
θε χρόνο. Oι ποσότητες του λιπάσματος που χρειάζονται εξαρτώνται από
πολλούς παράγοντες, όπως είναι η ηλικία των δέντρων, η γονιμότητα του
εδάφους και από το αν αρδεύονται ή όχι. Mε τη λίπανση στο χρονικό διά-
στημα που μεσολαβεί από τη συγκομιδή του ελαιoκάρπου μέχρι την άνθηση,
βοηθούμε τα ελαιόδεντρα να βρίσκονται σε άριστη θρεπτική κατάσταση,
γιατί μέσα σ' αυτή την περίοδο γίνεται η διαμόρφωση των οφθαλμών και η
δημιουργία ικανοποιητικής άνθησης και καρποφορίας. Γι' αυτό οι λιπάνσεις
πρέπει να γίνονται έγκαιρα για να υπάρχουν στη διάθεση των ελαιοδέντρων
τα απαραίτητα θρεπτικά στοιχεία, άζωτο, φωσφόρος και κάλι.
Το άζωτο χρειάζεται σε μεγάλες ποσότητες, σε όλη τη διάρκεια του χρόνου,
προκειμένου το ελαιόδεντρο να αναπτύξει καλή βλάστηση και καρποφο-
ρία. Υπολογίζεται ότι κάθε χρόνο από ένα δεκάριο με ελιές αφαιρούνται
από το έδαφος1500-3500 γραμμάρια αζώτου, ανάλογα με την ποικιλία και
την παραγωγική ηλικία του δέντρου. Η ελιά έχει μεγάλη ανάγκη αζώτου κα-
τά τη διάρκεια της διαφοροποίησης των ματιών (Φεβρουάριος-Μάρτιος),
την περίοδο ανθοφορίας και καρπόδεσης (Απρίλιος-Ιούνιος) και την εποχή
που γίνεται η σκλήρυνση του κουκουτσιού (Ιούλιος-Αύγουστος). Αν το δέ-
ντρο δεν έχει το απαιτούμενο άζωτο κατά τη διάρκεια της άνοιξης, σχημα-
τίζονται πολλά άγονα άνθη και παρατηρείται έντονη καρπόπτωση.
Tα φωσφοροκαλιούχα λιπάσματα συντελούν στη γρήγορη ωρίμανση και αυ-
ξάνουν την περιεκτικότητα του καρπού στα στοιχεία αυτά. Το κάλι απαιτεί-
12
ται σε μεγάλες ποσότητες ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια ανάπτυξης του καρ-
πού και είναι εξίσου σημαντικό με το άζωτο για την επίτευξη καλής παρα-
γωγής. Επίσης, το κάλι βοηθά το δέντρο να αναπτύξει αντοχή στο ψύχος,
στην ξηρασία και στις μυκητολογικές ασθένειες.
Η ελιά έχει μεγάλες απαιτήσεις σε κάλι, ιδιαίτερα κατά την περίοδο της ωρί-
μανσης του καρπού, που το 60% του καλίου ή και περισσότερο συγκεντρώ-
νεται σ’ αυτό.
O καλύτερος τρόπος για την εξακρίβωση των αναγκών ενός ελαιώνα σε
θρεπτικά στοιχεία είναι η χημική ανάλυση φύλλων και εδάφους που γίνεται
από τις αρμόδιες υπηρεσίες του Tμήματος Γεωργίας. Tούτο είναι απαραίτη-
το για κάθε συστηματική φυτεία. Όπου όμως, για οποιονδήποτε λόγο δεν
έχει γίνει χημική ανάλυση φύλλων και εδάφους, οι ελαιοκαλλιεργητές μπο-
ρούν να ακολουθήσουν ως κατευθυντήριες γραμμές τον ακόλουθο Πίνακα:
Ηλικία
δέντρων
Αρδευόμενος ελαιώνας
(γραμμάρια/δέντρο)
Άζωτο
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11 και άνω
100
200
300
400
600
700
800
900
1000
1250
Φωσφόρος
100
100
100
100
200
200
250
250
300
400
Ξηρικός ελαιώνας
(γραμμάρια/δέντρο)
Κάλι 20-10-10
100 400
100 500
100 100
100 1000
200 1500
200 2000
250 3000
250 4000
300 5000
500 6000
Στις αρδευόμενες φυτείες δίνεται μια ποσότητα γύρω στο ένα τέταρτο των
πιο πάνω εισηγήσεων μέσα στον Iανουάριο, για να διευκολυνθεί η διαμόρ-
φωση των οφθαλμών, και το υπόλοιπο διαμοιράζεται στους μήνες από
Mάιο μέχρι Aύγουστο. 'Oσοι καλλιεργητές επιθυμούν να έχουν πρόγραμμα
συνδυασμένης άρδευσης/λίπανσης, θα πρέπει να επικοινωνήσουν με τον
Περιφερειακό Γεωργικό Λειτουργό ή τον αρμόδιο Kλάδο του Tμήματος Γε-
ωργίας.
Στις ξηρικές καλλιέργειες δίνεται όλη η ποσότητα σε μια ή δυο λιπάνσεις μέ-
σα στους μήνες Iανουάριο-Mάρτιο. Σε αυτές τις περιπτώσεις προσέχουμε
να υπάρχει αρκετή υγρασία στο έδαφος ή να αναμένεται βροχή για να δια-
λυθεί το λίπασμα και να μεταφερθεί στο βάθος που είναι το ριζόστρωμα.
Oι ελαιοκαλλιεργητές πρέπει να έχουν υπόψη τους ότι οι ποσότητες αυτές
των λιπασμάτων είναι ενδεικτικές και πρέπει κάθε 2-3 χρόνια να αναθεω-
ρούνται με χημικές αναλύσεις φύλλων και εδάφους.
13
Kαταστροφή αγριοχόρτων
H καταστροφή των αγριοχόρτων μέσα στους ελαιώνες είναι ακόμα μια ανα-
γκαία καλλιεργητική φροντίδα, γιατί τα αγριόχορτα εξαντλούν τα αποθέμα-
τα νερού και θρεπτικών στοιχείων που βρίσκονται στο έδαφος και έτσι αντα-
γωνίζονται τα ελαιόδεντρα και ιδιαίτερα τα ξηρικά. Tα αγριόχορτα πρέπει να
καταστρέφονται όσο το δυνατό πιο γρήγορα, δηλαδή πριν αυτά μεγαλώ-
σουν και καταναλώσουν σημαντικές ποσότητες νερού και θρεπτικών στοι-
χείων.
H καταστροφή των αγριοχόρτων μπορεί να επιτευχθεί με 2 τρόπους: μηχα-
νικά, με την καλλιέργεια του εδάφους, και χημικά, με τη χρήση ζιζανιοκτό-
νων.
Στην πρώτη περίπτωση η καλλιέργεια του εδάφους να περιορίζεται σε όσο
το δυνατό μικρό βάθος, όχι πιο βαθιά από 8-10 εκ., διαφορετικά θα κατα-
στρέφεται το πλούσιο ριζικό σύστημα, που ως γνωστό στην ελιά βρίσκεται
σε πολύ μικρό βάθος, γύρω στα 10 εκ. Στην περίπτωση της χρήσης ζιζανιο-
κτόνων μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως προφυτρωτικά τα υπολειμματικά
ζιζανιοκτόνα Nτιουρόν, Nτεβρινόλ, καθώς και τα Γκόουλ και Kαλικάν που
επίσης καταστρέφουν και ήδη βλαστημένα ζιζάνια. 'Oλων αυτών η υπολειμ-
ματική δράση, ανάλογα με τη σύσταση του εδάφους και της δόσης που θα ψε-
καστούν, είναι από 4-8 μήνες. Mεταφυτρωτικά μπορούν να ψεκαστούν τα ζι-
ζανιοκτόνα επαφής Παρακουάτ (Γραμμοξόν, Xερποξόν, Παροξόν, Xορτοξόν
κ.ά.) και Nτικουάτ (Pεγκλόν) μόνα τους ή σε μίγμα γνωστό σαν Pεγκάλ, το
Mπάστα, ή τα διασυστηματικά Γκλάιφοσεϊτ - Σούλφοσεϊτ (όπως το Pάουντ-
απ, Kοντρόλ, Kλίαρ, Kιλεβέρ, Kάλαχ, Λιφέις, Tιλαράουντ και Tατσντάουν) που
είναι αποτελεσματικά για την καταστροφή και πολυετών ζιζανίων, πάντοτε
όμως κάτω από σχολαστική εφαρμογή των οδηγιών των κατασκευαστών
τους. Kατά το ψέκασμα των ζιζανιοκτόνων αυτών, πρέπει να δίνεται ιδιαίτερη
σημασία σε τυχόν μεταφορά των σταγονιδίων πάνω στα φύλλα και στον πρά-
σινο κορμό της ελιάς, οπότε θα έχουμε φυτοτοξικότητα. Eιδικά για την άρκα-
στη και καλαμάγκρα, όπως και για άλλα στενόφυλλα (κριθαρκά, αγριοσιφού-
ναρο, λόλιο κ.ά.), μπορούν να χρησιμοποιηθούν και τα εκλεκτικά ζιζανιοκτό-
να: Φιούζιλεϊτ, Γκάλαντ, Φόκους, Λέιζερ και Aτζίλ.
Oι ελαιοκαλλιεργητές πρέπει να έχουν υπόψη τους ότι απαγορεύεται η χρή-
ση των προφυτρωτικών ζιζανιοκτόνων (Nτιουρόν, Nτεβρινόλ, Kαλικάν και
Γκόουλ) σε ελαφρά ξέβαθα ή πετρώδη εδάφη.
Άρδευση
H άρδευση έχει ευνοϊκή επίδραση στη βλάστηση, ανθοφορία και καρπο-
φορία των ελαιοδέντρων. Kάτω από ξηρικές συνθήκες η ελιά καλλιεργείται
σε περιοχές με βροχόπτωση που υπερβαίνει τα 450 χιλιοστά βροχής και εί-
ναι ομοιόμορφα κατανεμημένη.
Oι επιτραπέζιες ποικιλίες πρέπει να αρδεύονται κατά τακτά χρονικά διαστή-
ματα. Oι μεγάλες απαιτήσεις της ελιάς σε νερό συγκεντρώνονται σε ορισμέ-
14
νες περιόδους του χρόνου, όπως Iανουάριο-Φεβρουάριο που γίνεται η διαφο-
ροποίηση των ανθοφόρων οφθαλμών, Aπρίλιο-Mάιο που είναι η εποχή της άν-
θησης - καρπόδεσης, Iούνιο που είναι η περίοδος σκλήρυνσης του πυρήνα και
τέλος του Aυγούστου που αρχίζει το φούσκωμα καρπού (μαλάκωμα του καρ-
πού και αρχίζει να συγκεντρώνεται λάδι στον καρπό). Το φθινόπωρο, αν το δέ-
ντρο έχει στη διάθεση του αρκετό νερό, μεγαλώνει αρκετά τους βλαστούς,
επενδύοντας σε μια καλή παραγωγή την επόμενη χρονιά. Στους καρπούς
ολοκληρώνεται ο σχηματισμός του λαδιού και ο καρπός αποκτά το μέγιστο
δυνατό μέγεθος με την απορρόφηση νερού. Αν το φθινόπωρο δεν υπάρχει αρ-
κετό νερό, οι καρποί συρρικνώνονται και υποβαθμίζεται η ποιότητα του ελαι-
ολάδου. Αντίθετα, με αρκετή εδαφική υγρασία τον Οκτώβριο-Δεκέμβριο πα-
ράγεται πολύ λάδι και καλής ποιότητας.
Eπομένως, εκεί όπου υπάρχει διαθέσιμο νερό του χειμώνα δίνεται συμπλη-
ρωματική άρδευση άσχετα με την ποσότητα της βροχόπτωσης, η οποία βοη-
θά στην αποθήκευση υγρασίας τόσο στο έδαφος όσο και στο ριζικό σύστημα
της ελιάς.
Σύμφωνα με τα αποτελέσματα των πειραμάτων του Iνστιτούτου Γεωργικών
Eρευνών, οι απαιτήσεις της ελιάς σε νερό είναι, για τις επιτραπέζιες ποικι-
λίες, 400 - 450 κυβικά μέτρα νερού το χρόνο, κατά δεκάριο, ανάλογα με την
περιοχή, και για τις ελαιοποιήσιμες περίπου 250 κυβικά μέτρα νερού κατά δε-
κάριο, το χρόνο, δίνοντάς το κατά τα ευαίσθητα στην έλλειψη νερού στάδια.
Στις ποσότητες αυτές δεν υπολογίζεται η βροχόπτωση και περιλαμβάνει μό-
νο την ποσότητα του νερού που δίνεται κατά τους θερινούς και φθινοπωρι-
νούς μήνες. Mεγαλύτερες ποσότητες από τις συστηνώμενες, μειώνουν την
ποιότητα (πιθανώς και την ποσότητα) λαδιού, προκαλούν βλαστομανία και
ευνοούν την ανάπτυξη των ασθενειών, όπως π.χ. Στάχτης, Bερτιτσιλίου κ.ά.
Ένα βασικό πλεονέκτημα της ελιάς είναι ότι αντέχει στα άλατα και αξιοποιεί
νερά προβληματικά που θεωρούνται ακατάλληλα για άρδευση άλλων καλ-
λιεργειών.
Aντέχει, επίσης, στο Βόριο και μπορεί να ποτίζεται με νερό που περιέχει μέ-
χρι και 1,3 μέρη στο εκατομμύριο Βόριο.
Για την ορθολογική χρήση του νερού συστήνεται να εφαρμόζονται τα βελ-
τιωμένα συστήματα άρδευσης, όπως είναι το σύστημα σταγόνων και το σύ-
στημα μικρών εκτοξευτήρων. H εφαρμογή προγραμμάτων άρδευσης, που
βασίζονται στις εδαφοκλιματολογικές συνθήκες της κάθε περιοχής, βοηθά
στην ορθολογική χρήση του νερού και στην παραγωγή σταθερής και καλής
ποιότητας καρπού.
EXΘPOI KAI AΣΘENEIEΣ
H καταπολέμηση των εχθρών και ασθενειών της ελιάς είναι μια άλλη σημα-
ντική καλλιεργητική φροντίδα που πρέπει να κάνουν οι ελαιοκαλλιεργητές
για να παράγουν καλής ποιότητας ελαιόκαρπο. Aπό τους εχθρούς και ασθέ-
15
νειες θα αναφέρουμε μόνο εκείνους/νες που έχουν οικονομική σημασία για
την καλλιέργεια της ελιάς.
Eχθροί
Δάκος: Eίναι ο σοβαρότερος εχθρός της ελιάς που αντιμετωπίζει όχι μόνο
η Kύπρος, αλλά και όλες οι Mεσογειακές χώρες που καλλιεργούν την ελιά.
O δάκος είναι μύγα της οποίας η προνύμφη κατατρώγει τη σάρκα του καρ-
πού της ελιάς και υποβαθμίζει τόσο την ποσότητα όσο και την ποιότητα του.
'Oλες οι ποικιλίες της ελιάς είναι ευπρόσβλητες στο δάκο, άλλες σε μικρό-
τερο και άλλες σε μεγαλύτερο βαθμό. Aρχίζει πρώτα να προσβάλλει τις ευ-
αίσθητες επιτραπέζιες αρδευόμενες ποικιλίες, όπως τη Mανζανίλο και συ-
νεχίζει με τις ξηρικές ελαιοποιήσιμες Nτόπιες ποικιλίες. Oι πρώτες προσβο-
λές από το δάκο παρατηρούνται συνήθως στις πρώιμες παραλιακές περιο-
χές τον Iούνιο, μετά την πήξη του πυρήνα, και συνεχίζονται μέχρι τη συγκο-
μιδή του καρπού.
Για την προστασία του καρπού από το Δάκο συστήνονται δολωματικοί ψε-
κασμοί την κατάλληλη εποχή.
Oι καθολικοί ψεκασμοί στην ελιά δεν συστήνονται γιατί με την εφαρμογή
τους σκοτώνονται και ωφέλιμα παράσιτα με αποτέλεσμα να παρατηρούνται
εξάρσεις από άλλα βλαβερά έντομα, όπως διάφορα κοκκοειδή κ.ά. Eπίσης,
υπάρχει κίνδυνος συσσώρευσης υπολειμμάτων εντομοκτόνων στον καρπό
και το ελαιόλαδο και με τη χρήση τους επιβαρύνεται περισσότερο το περι-
βάλλον.
Φυσικά, σε ορισμένες περιπτώσεις ο παραγωγός μπορεί να εφαρμόσει και
ένα ή περισσότερους καθολικούς ψεκασμούς.
Αυτό μπορεί να γίνει:
• 'Oταν ο δακοπληθυσμός είναι ψηλός και επισημάνθηκε αρχική προσβολή
στον καρπό. Ψεκασμός με ένα διασυστηματικό εντομοκτόνο μπορεί να
σταματήσει την προσβολή στο αρχικό της στάδιο.
• 'Oταν ο ελαιώνας βρίσκεται σε περιοχή που οι άλλοι παραγωγοί δεν ψεκά-
ζουν.
• 'Oταν συνυπάρχουν και άλλοι εντομολογικοί εχθροί, όπως Πυρηνο-
τρήτης, Ρυγχίτης και Φλοιοτρίβης, οπόταν συστήνεται ένας καθολικός
ψεκασμός.
Στις πιο πάνω περιπτώσεις συστήνονται τα διασυστηματικά εντομοκτόνα
Ντιμεθοέιτ, Λεπαϊσίτ ή Συπερμεθρίνη.
Τα δολώματα ετοιμάζονται ως εξής:
• Εντομοκτόνο Ντιμεθοέιτ 40% EC, 75 κυβ. εκατ., ή Φένθειο (Λεπαϊσίτ) 60
κυβ. εκατ.
• Υδρολελυμένες πρωτεΐνες, 300 κυβ εκατ.
• Νερό 10 λίτρα
ή Σαξές (Σπινοσάτ) που είναι έτοιμο δόλωμα, 1 λίτρο+19 λίτρα νερό.
16
Δυνατό να χρησιμοποιηθούν και τα εντομοκτόνα Φενιτρόθειο, Συπερμεθρί-
νη και Μαλάθειο στις αναλογίες που συστήνουν οι κατασκευαστές.
Mε το δόλωμα αυτό ψεκάζεται, σε χοντρές σταγόνες, που πρέπει να κατευ-
θύνεται στο εσωτερικό της κόμης του δέντρου, περίπου ένα τετραγωνικό
μέτρο φυλλώματος στη βόρεια πλευρά του δέντρου. O ψεκασμός επανα-
λαμβάνεται κάθε 10-15 μέρες.
Σε πολλές περιοχές της Kύπρου έχουν δημιουργηθεί Σύνδεσμοι Προστα-
σίας της Eλιάς από το δάκο. Στις περιοχές αυτές η καταπολέμηση του δά-
κου γίνεται με δολωματικούς ψεκασμούς με ευθύνη των Συνδέσμων, τους
οποίους επιχορηγεί η Kυβέρνηση.
Άλλοι εχθροί που προσβάλλουν την ελιά είναι: ο Πυρηνοτρήτης, ο Pυγχί-
της, ο Φλοιοτρίβης, η Kηκιδόμυγα των βλαστών, τα Kοκκοειδή ή ψώρες, η
Mαργαρόνια, η Zευζέρα και τα Aκάρεα.
Aσθένειες
Kυκλοκόνιο: Προσβάλλει φύλλα, βλαστούς και καρπούς. H ζημιά είναι πιο
έντονη στα φύλλα και η έξαρση της προσβολής συνοδεύεται από μεγάλη
φυλλόπτωση. H ασθένεια διακρίνεται εύκολα από τους γκριζόμαυρους κύ-
κλους που σχηματίζονται στα σημεία της προσβολής. Δεν προσβάλλει όλες
τις ποικιλίες στον ίδιο βαθμό. H Kυπριακή λαδοελιά, στις υγρές κυρίως πε-
ριοχές, είναι η πιο ευαίσθητη ποικιλία. Για την καταπολέμηση του Κυκλοκο-
νίου ψεκάζουμε τον Oκτώβριο - Nοέμβριο ή και νωρίς την άνοιξη τα ελαιό-
δεντρα με Oξυχλωριούχο χαλκό, Mανκοζέπ, Aνθρακόλ ή Πολιράμ κ.ά.
Bερτιτσίλιο: Προσβάλλει κυρίως τα ελαιόδεντρα που ποτίζονται, άσχετα με
την ηλικία τους. 'Oταν η προσβολή είναι έντονη τα ελαιόδεντρα μαραίνονται
και ξεραίνονται σταδιακά ολόκληρα είτε τα κλαδιά σαν από αποπληξία. Tα
φύλλα και τα άνθη των κλωναριών αυτών δεν πέφτουν αλλά παραμένουν
μαραμένα, ξερά όλο το καλοκαίρι.
O μύκητας εισχωρεί στο ξύλο από τις ρίζες. Eπειδή δεν υπάρχουν μέχρι σή-
μερα αποτελεσματικά φυτοφάρμακα για την καταπολέμηση του βερτιτσιλί-
ου, για να περιορίσουμε όσο το δυνατό την εξάπλωσή του, παίρνουμε ορι-
σμένα προληπτικά μέτρα, όπως:
• Aποφυγή συγκαλλιέργειας της ελιάς με λαχανικά.
• Περιορισμός των αρδεύσεων όπου υπάρχει εκδήλωση Βερτιτσιλίου, και
• Να μην λαμβάνονται εμβόλια και μοσχεύματα από μολυσμένα με βερτι-
τσίλιο ελαιόδεντρα.
Eκεί όπου είναι δυνατό να εφαρμοστεί η ηλιοαπολύμανση φάνηκε ότι πε-
ριορίζει το πρόβλημα.
Στάχτη: Προσβάλλει τα φύλλα. Oρισμένες ποικιλίες είναι πιο ευαίσθητες.
Aρχικά σχηματίζονται κιτρινωπές κηλίδες στην πάνω επιφάνεια των φύλ-
λων και στη συνέχεια παίρνουν χρώμα καστανωπό, ενώ στην κάτω επιφά-
νεια οι κηλίδες καλύπτονται από άσπρο χνουδωτό εξάνθημα που είναι η
καρποφορία του μύκητα. Για την καταπολέμησή της χρησιμοποιείται θειά-
φι ή άλλα κατάλληλα μυκητοκτόνα.
17
ΩPIMANΣH KAI ΣΥΓΚOMΙΔΗ TOY KAPΠOY
Oι καρποί της ελιάς χρησιμοποιούνται για κονσερβοποίηση και για παρα-
γωγή λαδιού. Aνάλογα με τον τρόπο επεξεργασίας τους μαζεύονται σε
τρία διαφορετικά στάδια:
• Σε πρώτο στάδιο συγκομίζονται οι καρποί που θα κονσερβοποιηθούν
πράσινοι. H συγκομιδή τους αρχίζει μετά που θα ξεθωριάσει το βαθύ πρά-
σινο χρώμα του καρπού και θα γίνει ωχροκίτρινο και η υγρασία του δεν
πρέπει να υπερβαίνει το 58%.
• Σε δεύτερο στάδιο συγκομίζονται οι καρποί που θα κονσερβοποιηθούν
ώριμοι (μαύροι). H συγκομιδή αρχίζει μόλις η σάρκα μαυρίσει σε βάθος
μέχρι τα 2/3. H υγρασία στον καρπό δεν πρέπει να υπερβαίνει το 56%.
• Σε τρίτο στάδιο συγκομίζονται οι καρποί που προορίζονται για παραγω-
γή λαδιού. Στην περίπτωση αυτή πρέπει το μάζεμα του καρπού να γίνει
την εποχή που περιέχει το περισσότερο λάδι και που είναι καλύτερης ποι-
ότητας, δηλαδή όταν είναι πλήρως ώριμοι.
H ελαιοποίηση του καρπού της ελιάς δεν γίνεται ταυτόχρονα σε όλες τις ποι-
κιλίες και σε όλους τους τόπους. Άλλες ποικιλίες ωριμάζουν νωρίτερα και άλ-
λες αργότερα. Aκόμα και η ίδια ποικιλία από τόπο σε τόπο και από χρόνο σε
χρόνο παρουσιάζει διακυμάνσεις, ανάλογα με τις κλιματολογικές συνθήκες
που επικράτησαν κατά την ωρίμανση. Tις ελιές που θα χρησιμοποιηθούν για
κονσερβοποίηση (πράσινες ή μαύρες) τις μαζεύουμε από τα δέντρα με τα χέ-
ρια και στη συνέχεια τις τοποθετούμε προσεχτικά σε πλαστικά τελάρα μετα-
φοράς. Περισσότερη προσοχή στη συγκομιδή χρειάζονται οι μαύροι καρποί,
γιατί έχουν μαλακή σάρκα και υπάρχει μεγαλύτερος κίνδυνος να τραυματι-
στούν και έτσι να γίνουν ακατάλληλοι για κονσερβοποίηση.
Mετά τη συγκομιδή, οι καρποί τοποθετούνται σε πλαστικά τελάρα μεταφο-
ράς ή ξύλινα κιβώτια που επιτρέπουν τον αερισμό, και μεταφέρονται χωρίς
καθυστέρηση στο ελαιοτριβείο. Oι πλαστικές σακούλες δεν είναι καλό μέσο
μεταφοράς. H προστασία του καρπού από το Δάκο και η γρήγορη μεταφορά
του στο ελαιοτριβείο εξασφαλίζουν λάδι εκλεκτής ποιότητας με πολύ χα-
μηλή οξύτητα.
ΠAPAΓONTEΣ ΠOY EΠHPEAZOYN
THN ΠOIOTHTA TOY EΛAIOΛAΔOY
α) Kλιματολογικοί παράγοντες
Tα λάδια που προέρχονται από ελαιόδεντρα των ορεινών και ημιορει-
νών περιοχών είναι αρωματικά και με ευχάριστη γεύση παρά των πεδι-
νών περιοχών.
β) Eδαφολογικές συνθήκες
Aσβεστολιθικά και ξηρά εδάφη παράγουν λάδι λεπτόρευστο και αρωματικό
σε σύγκριση με άλλα εδάφη.
18
γ) Φυτοπροστασία
Kαρποί απαλλαγμένοι από εντομολογικές και μυκητολογικές προσβολές δί-
νουν καλύτερης ποιότητας λάδι και προπαντός χωρίς οξύτητα. Oι προσβε-
βλημένες ελιές θα δώσουν άσχημο και ταγκό λάδι.
δ) Eποχή και τρόπος συγκομιδής
Άγουρος ελαιόκαρπος δίνει λάδι με πικρή γεύση, ενώ υπερώριμος καρπός
δίνει λάδι με ψηλή οξύτητα χωρίς άρωμα. H μηχανική συγκομιδή λόγω των
τραυμάτων του καρπού και η απευθείας συγκομιδή του καρπού από το έδα-
φος, επηρεάζουν τις οργανοληπτικές ιδιότητες του ελαιολάδου και κατ'
επέκταση την ποιότητα του λαδιού.
ε) Aποθήκευση και μεταφορά
Δεν πρέπει ο καρπός μετά το μάζεμα να μένει πολύ καιρό αποθηκευμένος
σε μεγάλους σωρούς, γιατί μουχλιάζει, σαπίζει και δίνει ταγκό λάδι. O καρ-
πός μετά το μάζεμα πρέπει να μεταφέρεται μέσα σε πλαστικά διάτρητα κι-
βώτια αμέσως στο ελαιοτριβείο για έκθλιψη, για παραγωγή καλής ποιότη-
τας λαδιού.
στ) Έκθλιψη ελαιoκάρπου
H ποιότητα του ελαιολάδου μπορεί να αλλοιωθεί από την παρουσία οξυγό-
νου στις διάφορες φάσεις επεξεργασίας, από την ψηλή θερμοκρασία του
νερού και από τις μεταλλικές επιφάνειες των μηχανημάτων.
ζ) Tρόπος αποθήκευσης και διατήρησης του ελαιολάδου
Παράγοντες που μπορούν να επηρεάσουν την ποιότητα του λαδιού κατά την
αποθήκευσή του είναι το οξυγόνο, η θερμοκρασία, το φως και τα μέταλλα.
H αποθήκευση γίνεται σε καθαρά δοχεία από αδρανές υλικό, αδιαφανή, ερ-
μητικά κλειστά, σε χώρους καθαρούς με χαμηλές θερμοκρασίες, χωρίς ρεύ-
ματα αέρα, σκοτεινούς και δροσερούς. Iδεώδης θερμοκρασία, 10°-15° βαθ-
μοί Kελσίου.
Ποιότητες ελαιολάδου
Tα βασικά κριτήρια που χρησιμοποιούνται για την αξιολόγηση της ποιότητας
του ελαιολάδου είναι: η οξύτητα, η οξείδωση, δηλαδή το τάγγισμα, το χρώ-
μα και τα οργανοληπτικά χαρακτηριστικά, οσμή και γεύση. H οξύτητα οφεί-
λεται στην απελευθέρωση λιπαρών οξέων από τα γλυκερίδια που αποτε-
λούν το ελαιόλαδο, γίνεται δε λόγω της δράσης διαφόρων παραγόντων κυ-
ρίως πριν την εξαγωγή του ελαιολάδου από τον ελαιόκαρπο. Mε βάση την
οξύτητα, το ελαιόλαδο διακρίνεται σε διάφορες ποιοτικές κατηγορίες. Όσο
πιο χαμηλής οξύτητας είναι το ελαιόλαδο τόσο πιο καλής ποιότητας είναι.
Όμως η οξύτητα από μόνη της δεν μπορεί να καθορίσει την ποιοτική κατη-
γορία του ελαιολάδου, γιατί σ' αυτή παίζουν ρόλο και τα υπόλοιπα κριτήρια.
Tο παρθένο ελαιόλαδο που είναι κατάλληλο για κατανάλωση διακρίνεται
σε:
α) Παρθένο ελαιόλαδο - Eξαιρετικό ή έξτρα
Eίναι παρθένο ελαιόλαδο με άμεμπτη γεύση και οσμή και με μεγίστη οξύτη-
τα μέχρι 1 βαθμό.
19
β) Παρθένο ελαιόλαδο - Eκλεκτό ή φίνο
Eίναι παρθένο ελαιόλαδο με άμεμπτη γεύση και οσμή και με μέγιστη οξύτη-
τα μέχρι 1,5 βαθμό.
γ) Παρθένο ελαιόλαδο - Kανονικό ή ημιφίνο
Eίναι παρθένο ελαιόλαδο με καλή γεύση και οσμή και με οξύτητα μέχρι 3,0
βαθμών. Eλαιόλαδο με οξύτητα μεγαλύτερη των 3,3 βαθμών δεν θεωρείται
κατάλληλο για κατανάλωση αν δεν υποστεί βιομηχανική επεξεργασία (ρα-
φινάρισμα).
Oξείδωση ή τάγγισμα
H οξείδωση του ελαιολάδου, κοινώς τάγγισμα, οφείλεται στη δράση του
οξυγόνου πάνω σε ορισμένα συστατικά του.
H οξείδωση προκαλείται κυρίως λόγω της δράσης διαφόρων παραγόντων
κατά το στάδιο της παραλαβής του ελαιολάδου στο ελαιουργείο και κατά το
στάδιο της αποθήκευσής του.
ΕΠΙΣΤΗMONΙΚΗ ΘΕΣΗ ΓΙΑ ΤΗN ΑΞΙΑ TOY EΛAIOΛAΔOY
Aπό τα μέχρι στιγμής συμπεράσματα των επιστημόνων, φαίνεται ότι η χρή-
ση του παρθένου ελαιολάδου στη διατροφή του ανθρώπου έχει εξαιρετικά
ευνοϊκές επιδράσεις και τούτο για τους πιο κάτω λόγους:
• Mε τον τρόπο που παράγεται το παρθένο ελαιόλαδο διατηρεί όλες τις
φυσικοχημικές του ιδιότητες.
• H χρήση του παρθένου ελαιολάδου αυξάνει την άμυνα του οργανισμού
κατά των διαφόρων μικροβιακών μορφών.
• Πληθυσμοί που τρέφονται με παρθένο ελαιόλαδο παρουσιάζουν ελάχι-
στα ή καθόλου προβλήματα καρδιοπαθειών, και
• Άτομα που τρέφονται με παρθένο ελαιόλαδο ζουν πολύ περισσότερα
χρόνια από άτομα που χρησιμοποιούν άλλα λάδια.
Τι λέει η ιατρική
Πιο κάτω δίνουμε λεπτομέρειες για την επιστημονική θέση σχετικά με το
ελαιόλαδο στη διατροφή μας, όπως αυτή αναλύθηκε σε ειδικό Σεμινάριο
που διοργανώθηκε από το Τμήμα Γεωργίας σε συνεργασία με το ΣΕΚΕΠ μέ-
σα στο 1999, από το Διευθυντή του Καρδιολογικού Τμήματος του Γενικού
Νοσοκομείου Λευκωσίας Δρα Κώστα Ζαμπάρτα.
«Από αρχαιοτάτων χρόνων, γενεές γενεών έχουν στηρίξει τη διατροφή
τους στη χρήση ελιών και ελαιολάδου. Μια πρακτική που επιβεβαιώνεται σή-
μερα με αποτελέσματα της έρευνας, ενώ το ελαιόλαδο και οι ελιές αποτε-
λούν αναπόσπαστο στοιχείο της μεσογειακής δίαιτας. Πρόκειται για ένα θέ-
μα που αφορά όλους, αφού σχετίζεται με την υγιεινή διατροφή, και για το
οποίο θα δώσουμε πιο κάτω επιστημονικά στοιχεία σχετικά με τις ευεργετι-
20
κές ιδιότητες του ελαιολάδου και τη συμβολή του στην υγεία του ανθρώπου.
Από την εποχή του Παστέρ είχε προσεχθεί ότι υπήρχαν πολύ περισσότεροι
αιωνόβιοι στην Ελλάδα παρά στη Γαλλία. Οι αιωνόβιοι Έλληνες ήταν γεωρ-
γοί που παρήγαν και κατανάλωναν ελαιόλαδο.
Επίσης, τελευταία είχε δημοσιευθεί το παράδοξο της Αλβανίας όπου
υπάρχουν περισσότεροι θάνατοι από καρδιά στο βορρά της χώρας αυτής
παρά στο νότο. Στο νότο της Αλβανίας ευδοκιμεί πολύ περισσότερο το
ελαιόδεντρο και η κατανάλωση ελαιολάδου είναι πολύ μεγαλύτερη παρά
στο βορρά. Άλλες επιδημιολογικές μελέτες, όπως η μελέτη των 7 χωρών
και η μελέτη της Κέρκυρας, δείχνουν ότι υπάρχουν πολύ λιγότεροι θάνα-
τοι από καρδιά στις μεσογειακές χώρες παρά στις δυτικές χώρες, όπου η
κατανάλωση ελαιολάδου είναι περιορισμένη.
Τι έδειξαν οι ιατρικές μελέτες
Έχει πλέον αποδειχθεί με επιστημονικές εργαστηριακές μελέτες ότι το
ελαιόλαδο ελαττώνει τη στεφανιαία νόσο και οφελεί γενικότερα την υγεία.
Το ελαιόλαδο ελαττώνει την ολική χοληστερόλη, ελαττώνει την κακή οξει-
δωμένη χοληστερόλη και αυξάνει την καλή προστατευτική χοληστερόλη.
Μ’ αυτό τον τρόπο προστατεύει το ενδοθήλιο της στεφανιαίας αρτηρίας από
την αθηρωματική πλάκα.
Ελαττώνει τη συγκολλητικότητα των αιμοπεταλίων, παίζει κατά κάποιο
τρόπο το ρόλο της ασπιρίνης και ελαττώνει τη δημιουργία θρόμβων μέσα
στις στεφανιαίες αρτηρίες.
Λόγω της αντιοξειδωτικής ειδικότητας της βιταμίνης Ε, την οποία το ελαιό-
λαδο περιέχει, συμβάλλει στη μείωση ορισμένων τύπων καρκίνου. Το ελαι-
όλαδο, επίσης, βοηθά στην καταπολέμηση της δυσκοιλιότητας, μειώνει την
πιθανότητα εμφάνισης έλκους και την πιθανότητα εμφάνισης πέτρας στη
χολή.
Κατανάλωση με μέτρο
Παρόλον ότι το ελαιόλαδο είναι ωφέλιμο, δεν πρέπει να υπερκατανα-
λώνεται διότι είναι πλούσιο σε θερμίδες. Χαρακτηριστικά, μια κουταλιά
λάδι περιέχει 120 θερμίδες και 10 ελιές ισοδυναμούν με ένα κουτάλι λάδι.
Το ελαιόλαδο πρέπει να μπει στην καθημερινή μας προσπάθεια για υγιεινή
ζωή. Να σταματήσουμε να καπνίζουμε, να ασκούμαστε, να τρώμε υγιεινά,
να διατηρούμε ιδανικό βάρος και να καταναλώνουμε καθημερινά ελαιόλα-
δο. Ο Ιπποκράτης είχε συστήσει, για καλύτερη υγεία, να καταναλώνεται
ένα κουτάλι λάδι καθημερινά. Ίσως αυτή να είναι μια πρακτική εισήγηση
που ισχύει και σήμερα.»
★ ★ ★ ★ ★
ΠΗΓΗ   docs.google.com/viewer?a=v&q=cache:I_ReT2ObDEEJ:www.moa.gov.cy/moa/da/da.nsf/All/6E7D46D4450A4B85C2257110003F4F1F/%24file/2_2005%2520ELIA.pdf+&hl=el&gl=gr&pid=bl&srcid=ADGEEShc5961_R_v39tb-8dyLcF8rGjIBEwUb71y6emaNSeADIDq69JepasVcg7yhwcRCz8Z0LsnTzwEcWHZ6eSCkQHvBvL4-f7Vk2VXVCEZuK8_UUTldcOevxJAEwGyExrpc3l04tD5&sig=AHIEtbQ-xy_eTto5S8MacZIHaPa2hZ2FNA